Poseban izazov za gastroenterologa predstavljaju tzv. funkciona oboljenja digestivnog trakta - oboljenja za koja ne postoje patoanatomski uzroci njihovog postojanja, a tegobe su prisutne. Ona se najčešće manifestuju bolom u trbuhu, mučninom, gorušicom, osećajem „knedle“ u grlu, težinom u stomaku, nadutošću, ranom sitosti, prolivom, zatvorom ili bolovima u donjem delu trbuha, odnosno najrazličitijim poremećajima stolice - tegobe na koje se malo obraća pažnja, ili mogu da budu i uporne, i da remete kvalitet svakodnevnog života, kao i da stvaraju ozbiljnu zabrinutost i bojazan. Svakako najpoznatija iz grupe ovih oboljenja su: sindrom razdraženog (iritabilnog) creva, zatvor i funkcionalna dispepsija. Da bi se utvrdilo da se radi samo o poremećenoj funkciji, često je potrebno isključiti sva moguća druga, tzv. organska oboljenja, jer pod slikom ovih tegoba mogu da se kriju ozbiljna oboljenja kao što su čir ili rak.
I ako imate samo ove tegobe duži vremenski period (bar 3 meseca godišnje), nemojte sami da se lečite, niti da trpite tegobe, obratite se lekaru – može se mnogo učiniti u otklanjanju ovih tegoba.
Ako su prisutni i neki od tzv. alarmnih simptoma: uporno povraćanje, teškoće sa gutanjem, nagli gubitak na telesnoj težini, povraćanje krvi ili crna stolica, ili malokrvnost, neophodno je da se hitno obratite lekaru, jer u ovim situacijama obično se radi o nekoj organskoj bolesti (čir na želucu ili dvanaestopalačnom crevu, rak jednjaka ili želuca) kada su potrebni hitna dijagnoza i terapija.
Naši specijalisti su iskusni i u lečenju porfirija, ali i celijakije, danas sve češće dijagnostikovano genetsko glutenom izazvano oboljenje, druga gluten - senzitivna oboljenja, kao i ostale malapsorpcije, kao i bolesti jetre (hepatitisi, ciroza, autoimuna oboljenja, holestaza), žučne kesice i pankreasa
Helicobacter pylori je bakterija koja je sposobna da boravi u ljudskom želucu i može da dovede do nastanka različitih bolesti. Najveća je infekcija u svetu, oko 60% stanovništva je prokuženo ovom bakterijom. Prenosi se sa čoveka na čoveka, prljavim rukama čak i u dečijoj dobi. U želucu se pod dejstvom bakterije stvara hronična upala sluznice - hronični gastritis, a kasnije mogu da nastanu kako čir na dvanaestopalačnom crevu tako i čir na želucu. Tokom dugo vremena mogu da nastanu i dve vrste malignih tumora na želucu, adenokarcinom želuca i maligni limfom želuca. Bakterija se lako otkriva testovima iz krvi ili stolice, iz izdahnutog vazduha, kao i nakon gastroskopskog pregleda iz uzete biopsije sluznice.
Infekcija Helicobacter pylori se uspešno leči uzimanjem antibiotika i lekova iz grupe inhibitora protonske pumpe, u vidu različitih šema. Izlečenjem infekcije dolazi u najvećeg broja pacijenata do nestanka simptoma bolesti, kao i do značajnog smanjenja rizika za nastanak malignih bolesti želuca.
Ezofagogastroduodenoskopija je pregled kojim se utvrđuje stanje gornjeg dela organa za varenje (jednjaka, želuca i dvanaestopalačnog creva). Pregled se radi posebnim aparatom, gastroskopom, koji je savitljiva cev sa televizijskom kamerom na vrhu, a gde se slika prenosi na ekran i tako vrši analiza nalaza. Aparat je debljine 6 - 7 mm i proguta se uz pomoć lekara. Pregled se vrši nakon šestosatnog gladovanja. Pregled je malo neprijatan, a da bi se ova neprijatnost izbegla, može se raditi u analgosedaciji. Tokom pregleda se skoro uvek rade biopsije sluznice. One nisu bolne i služe da bi se uzorak tkiva želuca pregledao pod mikroskopom i da bi se postavila tačna dijagnoza. Ovim pregledom se postavljaju dijagnoze hronične upale sluzokože, čira na sluznici, kao i malignih promena jednjaka i želuca. Takođe,ovim pregledom se postavlja i najtačnija dijagnoza prisustva Helicobacter pylori infekcije na sluznici želuca.
Inflamatorne bolesti creva predstavljaju hroničnu zapaljensku bolest digestivnog trakta u koje se ubrajaju Kronova bolest, hronični ulcerozni kolitis i nedeterminisani oblik zapaljenske bolesti. Uzrok ove grupe oboljenja i dalje je nepoznat, a u njihovoj osnovi je imunološki (autoimuni) proces u genetski predisponiranih osoba, koji se javlja kao reakcija na određeni spoljni faktor. Iako spadaju u istu grupu bolesti, postoje značajne razlike u manifestaciji, toku i lečenju ovih bolesti. Ova grupa bolesti, danas pokazuje sve veću učestalost i u našoj populaciji, pogađa osobe svih životnih doba, ali se najčešće dijagnostikuje kod mlađih od 30 ili starijih od 60 godina. Ove bolesti po svojim simptomima mogu da liče na brojne druge poremećaje u probavnom sistemu!
Od ključnog značaja za adekvatno lečenje je pravovremeno postavljanje dijagnoze bolesti kao i ocena njene aktivnosti i proširenosti. To se postiže prvenstveno endoskopskim ispitivanjem probavnog sistema, sa patohostološkom analizom uzoraka biopsija tkiva u kombinaciji sa drugim laboratorijskim i radiološkim ispitivanjima. Tok ovih bolesti je različit i često nepredvidiv, ali najveći broj obolelih osoba adekvatnom terapijom i odgovarajućim režimom života i ishrane postiže dugotrajne remisije (faze mirovanja bolesti) i zadovoljavajući kvalitet života.
Rak debelog creva - CRC se nalazi na trećem mestu po učestalosti oboljevanja od svih karcinoma u svetu. Povećan rizik za nastanak ove bolesti imaju gojazne osobe, oni sa smanjenom fizičkom aktivnošću, osobe koje u ishrani uzimaju veće količine masti životinjskog porekla i crvenog mesa, posebno obrađenog mesa, smanjeni unos vlaknastih materija, alkoholičari, pušači, osobe već operisane zbog raka debelog creva ili polipa, oni koji u porodici imaju osobu obolelu od raka debelog creva ili polipa, kao i osobe koje se leče zbog upalnih bolesti creva. 70% obolelih je starije od 65 godina, retko se javlja pre 40-te godine, ali se povećava broj obolelih u grupi između 40 i 44 godine. Rizik za nastanak karcinoma debelog creva je 4x veći ukoliko je jedan rođak u prvom kolenu imao ovaj karcinom pre 45 godine života, ali povećan rizik imaju i one osobe koje su imale srodnika obolelog od ove bolesti u drugom i trećem kolenu. Velike studije su pokazale da uzimanje aspirina značajno smanjuje rizik od ponovne pojave polipa.
Rak debelog creva je česta bolest sa dugim vremenom nastanka, a rano otkrivanje je vezano sa dobrim preživljavanjem. 75% CRC se razvija iz dobroćudnih polipa (adenoma - izraslina na sluznici debelog creva) kod bolesnika koji nemaju rizikofaktore za ovu bolest. Obzirom na ovo, od velike je važnosti rano otkivanje polipa i njihovo odklanjanje, kako bi se odstranjenjem polipa prečilo da on pređe u rak.
U cilju ranog otkrivanja ove bolesti rade se testovi za skrining, koji uključuju preglede stolice na skriveno krvarenje koje nije vidljivo golim okom (tzv. okultno krvarenje - FOBT, FIT) i stukturalne testove (irigografiju sa dvojnim kontrastom, CT kolonografiju, fleksibilnu sigmoidoskopiju i kolonoskopiju). Brojne kliničke studije govore u prilog smanjenja smrtnosti od raka debelog creva ukoliko se urade testovi koji omogućuju da se otkrije postojanje polipa ili tumora kod onih osoba koje nemaju nikave tegobe. U zemljama koje nemaju redovan skining program kolorektalni karcinomi se i dalje dijagnostikuju tek nakon pojave simptoma i tretiraju prema prihvaćenim preporukama.
Kolonoskopija u ranom otkivanju raka debelog creva je rezervisana za one osobe koje imaju pozitivan FOBT, kao i one sa povećanim rizikom. Kolonoskopija je metoda kojom se aparat sa kamerom uvlači kroz čmar i pod kontrolom oka pregleda unutrašnjost debelog creva i uzima uzorak za analizu sa promena, ukoliko se nađu. Po trenutnim preporukama, u populaciji sa uobičejnom rizikom, kolonoskopiju u skriningu treba ponavljati na 10 godina.
Gastroskopija i kolonoskopija se u našoj poliklinici više godina izvode u analgosedaciji kako bi se izbegla neprijatnost ovih procedura za pacijenta.Za primenu analgosedacije zaduženi su anesteziolozi, lekari specijalisti sa velikim iskustvom. Analgosedacija se postiže ubrizgavanjem sedativa i intravenskih anestetika u malim, tzv. sedativnim dozama uz dodatak analgetika - lekova protiv bolova. Da bi se analgosedacija mogla primeniti, prvo se u jednu od vena (najčešće nadlanice) plasira intravenska kanila. Potom se pacijent postavlja u odgovarajući položaj i započinje analgosedacija.
Pacijenti se uvode u kratkotrajan, veoma prijatan san iz koga se bude odmah na kraju endoskopskog pregleda. Pomenuti lekovi deluju kratkotrajno, brzo se metabolišu i izlucuju iz organizma. Pacijenti su zbog toga sposobni da veoma brzo (1-2h) u pratnji drugog lica napuste polikliniku u zadovoljavajućem opštem stanju, svesni, orijentisani i zadovoljni.
Tek uvođenjem metoda medicinskog slikanja, posebno ultrazvuka kao široko dostupne metode u današnje vreme, postalo je moguće, osim dijagnostikovanja brojnih bolesti organa kao što su pankreas, žučna kesica, slezina, bubrezi, prostata, štitasta žlezda i razlikovanje ograničenih (takozvanih fokalnih) od difuznih bolesti jetre. U jetri se ultrazvukom neretko mogu uočiti ograničene (fokalne promene), međutim, često je priroda uočene promene problem, jer se brojne bolesti jetre mogu prikazati kao fokalne – od zapaljenskih, parazitarnih i traumatskih, pa do različitih benignih i malignih tumora. Problem je tim veći kada se zna da se nekada metastaze poznatih i nepoznatih (skrivenih) tumora u organizmu, mogu prikazati slično kao primarni rak jetre, ali nekada mogu biti i vrlo slične benignim tumorima, kao što je hemangiom ili čak i cistama jetre.
Neophodnost razlikovanja ovih promena u jetri, kao i njihovo rano otkrivanje značajno je ako se zna da je primarni rak jetre turmor sa veoma lošom prognozom ukoliko se ne otkrije u svom ranom stadijumu (manji od 2 cm), dok pojedini benigni tumori u jetri ne zahtevaju nikakvo lečenje. Ipak, sve ove promene uočene ultrazvukom, mogu biti velik problem kako za lekara, tako i pacijenta, jer je nekada teško razlikovati samo na osnovu ultrazvučne slike benigne od malignih tumora. Zbog toga je nekada potrebno i dopunsko ispitivanje, kao što su kompjuterizovana tomografija (CT) kao i magnetna rezonanca (MR), koje vam takođe, u slučaju potrebe možemo omogućiti.
Od posebnog je značaja ne samo rano otkrivanje promena, nego i redovno ultrazvučno praćenje svih operisanih pacijenata sa malignim tumorima drugih lokalizacija, za koje se zna da metastaziraju u jetru ili event. druge organe dostupne ultrazvučnom pregledu. Takođe, veoma je važno i redovno ultrazvučno praćenje pacijenata sa cirozom jetre i hroničnim hepatitisima, zbog mogućeg nastanka primarnog raka jetre.